Miejska Galeria Sztuki w Łodzi jest najstarszą samorządową instytucją kultury w Łodzi utworzoną do promocji sztuki współczesnej. W związku z wieloletnią historią Galeria w latach 1924-2011 zrealizowała około 3700 wystaw. W okresie 1924-1930 Galeria była miejscem prezentacji zarówno sztuki polskiej przełomu XIX i XX wieku, jak i działań twórców awangardowych. Lata 1930-1939 należą w historii do szczególnie istotnych. Wtedy bardzo silne związki łączyły Galerię z Władysławem Strzemińskim, Katarzyną Kobro, Henrykiem Stażewskim. Wystawa Plastyków Nowoczesnych w roku 1933 przeszła do historii polskiej sztuki współczesnej. Strzemiński pokazał wtedy po raz pierwszy swoje najważniejsze obrazy 11 Kompozycji architektonicznych i 10 obrazów unistycznych, a Katarzyna Kobro 6 Kompozycji przestrzennych.

W programie Galerii dominowały pokazy indywidualne, w okresie powojennym m.in. tak znanych twórców jak: Magdalena Abakanowicz, Roman Cieślewicz, Jan Lebenstein, Igor Mitoraj, Jerzy Nowosielski, Henryk Stażewski, Andrzej Wróblewski, Andrzej Łobodziński, Juliusz Narzyński, Leszek Rózga, Stefan Krygier i Tadeusz Kantor, a także prezentacje zbiorowe, obejmujące malarstwo, grafikę, rysunek, tkaninę, rzeźbę, fotografię, sztukę użytkową, video, akcje, happeningi, multimedia i instalacje.

Wiek XX

Lata 20.

W 1924 r. dzięki staraniom ławników Wydziału Oświaty i Kultury łódzkiego Magistratu swoją działalność rozpoczęła Miejska Galeria Sztuki w Łodzi. Jej utworzenie popierał również ówczesny prezydent miasta Marian Cynarski, a pierwszym dyrektorem został historyk sztuki i publicysta, Marian Dienstl-Dąbrowa. Celem działalności placówki było organizowanie wystaw plastycznych, ze szczególnym uwzględnieniem dokonań artystów łódzkich, stworzenie kolekcji dzieł sztuki oraz promocja szeroko pojętej kultury plastycznej.

Wernisaż pierwszej wystawy, na której przedstawiono twórczość artystów warszawskich odbył się 8 kwietnia w lokalu Związku Pracowników Miejskich przy ul. Piotrkowskiej 53. Było to jednak pomieszczenie zastępcze, ponieważ na swoją siedzibę Galeria otrzymała pawilon dawnej cukierni i pijalni wód mineralnych w Parku im. Henryka Sienkiewicza. W jego prowizorycznie zaadaptowanych do potrzeb wystawienniczych przestrzeniach odbyła się 14 maja druga wystawa, na którą składały się dzieła artystów łódzkich, m.in. Szczepana Andrzejewskiego, Franciszka Łubieńskiego, Maurycego Trębacza, Stefana Wegnera.

Uzupełnieniem działalności wystawienniczej była bogato zaopatrzona czytelnia czasopism artystycznych oraz dzienników krajowych i zagranicznych. Dużą popularnością cieszyły się tzw. „czwartki literackie”, w ramach których odczyty z zakresu literatury i sztuki wygłaszali m.in. Juliusz Kaden-Bandrowski, Julian Tuwim, Bruno Winawer. Dodatkową atrakcją były koncerty muzyczne nadawane w Europie, a odbierane przez słuchaczy za pomocą zainstalowanego w czytelni aparatu radiowego.

Do roku 1930 Marian Dienstl-Dąbrowa zorganizował ponad 50 wystaw indywidualnych i zbiorowych. W przestrzeniach galerii pojawiły się płótna i grafiki mistrzów XIX i XX w., m.in. Jerzego i Wojciecha Kossaków, Jacka Malczewskiego, Jana Matejki, Artura Grottgera, Józefa Mehoffera, Leona Wyczółkowskiego, Władysława Ślewińskiego, braci Gierymskich, Józefa Pankiewicza. Warto podkreślić, że w 1927 r. Miejska Galeria Sztuki jako pierwsza w Łodzi zaprezentowała prace łódzkich artystów nowoczesnych Karola Hillera, Natana Szpigla i Władysława Strzemińskiego.

Lata 30. – 40.

W styczniu 1931 r., nadzór merytoryczny nad Miejską Galerią Sztuki przejął warszawski Instytut Propagandy Sztuki. Na pierwszy plan wysunęło się środowisko warszawskie, jednak Instytut zobowiązał się do organizowania co roku wystaw łódzkich artystów, np. Bolesława Hochlingera, Karola Hillera, Katarzyny Kobro, Władysława Strzemińskiego. Dodatkowo odbywały się odczyty i spotkania autorskie artystów i poetów (m.in. Tadeusza Peipera, Mariana Piechala, Kazimierza Wierzyńskiego, Władysława Skoczylasa, Władysława Strzemińskiego). Wraz z początkiem II wojny światowej Galeria zawiesiła swoją działalność. Zaraz po wojnie, w lipcu 1945 roku, Galeria rozpoczęła działalność pod nową nazwą jako Miejska Galeria Sztuk Plastycznych, którą zarządzał łódzki Związek Zawodowy Artystów Plastyków. W 1948 r. przemianowano ją na Ośrodek Propagandy Sztuki.

Lata 50. – 60.

Początek lat 50. to kolejna zmiana nazwy i władz instytucji. Od początku 1951 r. galeria stała się Łódzkim Oddziałem Centralnego Biura Wystaw Artystycznych z siedzibą w Warszawie. W tym samym roku, po latach starań o nową przestrzeń wystawienniczą, placówka otrzymała pozwolenie na organizowanie wystaw przy ul. Piotrkowskiej 102 w Pracowni Prac Plastycznych, co czyniła do roku 1966.

W pierwszej połowie omawianej dekady tematykę wystaw zdominowała sztuka socrealistyczna, stąd tytuły ekspozycji: „Świat w walce o pokój”, „ZSRR – ostoja pokoju”, „Wystawa prac członków ZPAP w Łodzi dla uczczenia II Zjazdu PZPR”. Dopiero po 1956 r. powrócono do propagowania dokonań łódzkich artystów oraz nowych nurtów i tendencji w sztuce polskiej i europejskiej (pojawiła się możliwość prezentowania nurtów sztuki Europy Zachodniej). Swoje wystawy indywidualne mieli w tym okresie m.in. George Grosz, Rudolf Hauser, Fernand Léger, Jean Lurçat. Na przełomie roku 1956-1957 odbyła się pierwsza monograficzna wystawa Władysława Strzemińskiego.

W ramach decentralizacji CBWA w 1962 r. przekształcono instytucję na Biuro Wystaw Artystycznych w Łodzi. Nazwa ta przetrwała najdłużej, aż do początku lat 90. XX w. Z powodu wciąż niewystarczającej ilości miejsca nadal starano się o nowy lokal dla Biura i w 1966 r. udało się wydzierżawić Salon Sztuki Współczesnej przy ul. Piotrkowskiej 88.

Lata 70. – 80.

W połowie roku 1975 instytucja pozyskała dwie nowe przestrzenie wystawiennicze – Galerię Sztuki BWA (obecnie Galeria Willa) przy ul. Wólczańskiej 31 i Galerię Bałucką, przy Starym Rynku 2. Od tego czasu BWA rozszerzyło działalność wystawienniczą poza granice kraju, organizując prezentacje sztuki polskiej w Ośrodkach Informacji i Kultury Polskiej, Instytutach Polskich, galeriach, muzeach, m.in. w Austrii, Czechosłowacji, Francji, NRD, RFN, na Węgrzech i w Wielkiej Brytanii.

W roku 1979 BWA w Łodzi zorganizowało pierwszą edycję międzynarodowego konkursu graficznego – Małe Formy Grafiki, który miał początkowo charakter biennale, a od 1996 r. odbywa się co 3 lata i jest najważniejszym projektem międzynarodowym Galerii. W roku 2011 odbyło się 14. międzynarodowe triennale Małe Formy Grafiki, Polska – Łódź ´11.

Ekspozycjom towarzyszyły liczne wydawnictwa. Nakładem BWA wydano także dwie teki graficzne. Pierwsza „Warsztat i styl” gromadziła prace łódzkich artystów, druga zawierała miniatury graficzne polskich laureatów wystawy Małe Formy Grafiki.

Kontynuując wcześniejsze tradycje, organizowano spotkania autorskie z artystami (np. Tadeuszem Kantorem,Stanisławem Fijałkowskim) i krytykami sztuki oraz koncerty muzyczne. Innowacją były spektakle teatralne m.in. Teatru „Studio” z Warszawy, Teatru „Cricot” z Krakowa oraz Sceny Plastycznej KUL-u z Lublina.

Lata 90.

W tej dekadzie ograniczono uczestnictwo w projektach realizowanych za granicą i Galeria skoncentrowała się na działalności w skali ogólnopolskiej. Ciekawie przedstawiało się nazewnictwo instytucji, które było zmieniane aż dwukrotnie. Od 1992 r. Galeria funkcjonowała jako Państwowa Galeria Sztuki w Łodzi. Druga zmiana nastąpiła w 1997 r., kiedy to powrócono do pierwotnej nazwy Miejska Galeria Sztuki w Łodzi. Obecnie ta nazwa coraz silniej funkcjonuje w świadomości publiczności i mediów.

Pierwsza dekada XXI w.

Ostatnie dziesięciolecie upłynęło pod znakiem wielu zmian w polityce Galerii. Z przyczyn finansowych, niestety zaprzestano działalności wystawienniczej poza granicami kraju. Jednakże przestrzenie wystawiennicze Galerii nadal cieszą się ogromnym powodzeniem wśród zagranicznych artystów. Istotnym elementem budżetu stały się inwestycje i remonty, w latach 2002-2004 miała miejsce przebudowa i rozbudowa Ośrodka Propagandy Sztuki, a od września 2011 r. trwa remont konserwatorski zabytkowej Galerii Willa. Dzięki pierwszemu Łódź zyskała jedną z najnowocześniejszych przestrzeni ekspozycyjnych, przystosowaną również dla potrzeb osób niepełnosprawnych. W programie wystawienniczym Galerii nastąpiły istotne zmiany. Instytucja w dużo szerszym zakresie promuje młodych twórców i nowe nurty sztuki, w tym film, fotografię, sztukę video i multimedia. W cyklu wystaw poświęconych młodym twórcom zrealizowano m.in. wystawy mŁódź – Identyfikacja, Zobacz to, co ja (środowisko poznańskie), Młodzi z Warszawy. Nowością są duże wystawy tematyczne realizowane w Ośrodku Propagandy Sztuki, np. Źródła tożsamości, Transtkanina, Zażyłość z naturą, Cóż po Chopinie…

Ostatnią dekadę wyróżnia także duża aktywność instytucji na polu działalności edukacyjnej.

Zbiory

Od lat 70. ważną sferą działalności Galerii jest gromadzenie dzieł sztuki. W dziale malarstwa najpełniej reprezentowany jest nurt sztuki nadrealno-metaforycznej (Zdzisław Beksiński, Kiejstut Bereźnicki, Jerzy Krawczyk, Zbigniew Makowski, Kazimierz Mikulski, Jerzy Nowosielski, Jonasz Stern).
W kolekcji znajdują się również prace przedstawicieli nurtu postkonstruktywistycznego (Zofia i Roman Artymowscy, Jan Berdyszak, Janusz Eysmont, Stefan Gierowski, Janusz Orbitowski, Henryk Stażewski i Ryszard Winiarski). W dziale grafiki i rysunku na szczególną uwagę zasługują zespoły prac artystów łódzkich oraz unikalna międzynarodowa kolekcja miniatur graficznych. Łącznie 14.608 prac.